Зэд

Cu	29
63,546
[Ar] 3d104s1
Зэд

Зэд (лат. cuprum үгэһээ Cu гэжэ тэмдэглэгдэдэг), атомай дугаар 29, нэгэн түрэлэй химиин элемент юм. Зэд — бэлээр дабтагдадаг, улааншаг үнгэтэй, үнгэтэ уян металл.

Зэд зөөлэн металл болоод маша һайн сахилгаан дамжуулха шадбартай тула, сахилгаан болон дулаан дамжуулагша, барилгын материал, мүн түрэл бүриин хайлаша гарган абахад хэрэглэнэ.

Байгалийн Зэд

Зэд дээдэ ургамал, амитанай маша шухала тэжээл болобош, ехэ хэмжээнэй зэд амитан, ургамлые хордуулна.

Хүмүүн зэдые 10,000 жэлэй үмэнэһөө хэрэглэжэ эхилһэн байна. Чили, АНУ зэргэ оронууд ехэхэн хэмжээнэй зэдэй нөөсэтэй болоод ехэбшэлэн ил уурхайһаа олборложо байна.

Гаргалга

Зэдые зэдэй рудануудһаа болон минералуудһаа гаргална. Зэдэй гаргалгын гол арга — пирометаллурги, гидрометаллурги болон электролиз.

• Пирометаллургиин арга сульфидай рудануудһаа гаргалха болоно, (жээшэнь CuFeS₂):

$\mathrm{𝟤}𝖢𝗎𝖥𝖾{𝖲}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}\mathrm{𝟧}{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖲𝗂{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{⟶}\mathrm{𝟤}𝖢𝗎\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖥𝖾𝖲𝗂{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}\mathrm{𝟦}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }$

• Гидрометаллургиин арга — уһа холиһон хүхэрэй хүшэлдэ гү, али аммиагай хайламагда зэдэй минералуудай хайлуулга; абаһан хайламагһаа зэдые түмэрөөр гаргана:

$𝖢𝗎𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}𝖥𝖾\mathsf{⟶}𝖢𝗎\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}𝖥𝖾𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}$

• Зэдэй (II) сульфатай хайламагай электролиз:

$𝖢𝗎𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{\rightleftarrows }𝖢{𝗎}^{\mathrm{𝟤}\mathsf{+}}\mathsf{+}𝖲O_{\mathrm{𝟦}}^{\mathrm{𝟤}\mathsf{-}}$

${𝖪}^{\mathsf{-}}\mathsf{:}𝖢{𝗎}^{\mathrm{𝟤}\mathsf{+}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖾\mathsf{⟶}𝖢{𝗎}^{\mathrm{𝟢}}$

${𝖠}^{\mathsf{+}}\mathsf{:}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{-}\mathrm{𝟦}𝖾\mathsf{⟶}{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}\mathrm{𝟦}{𝖧}^{\mathsf{+}}$

$\mathrm{𝟤}𝖢𝗎𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{⟶}\mathrm{𝟤}𝖢𝗎\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }\mathsf{+}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}$

Холбооһон

• National Pollutant Inventory - Copper and compounds fact sheet Загбар:Webarchive
• Copper Resource Page. Includes 12 PDF files detailing the material properties of various kinds of copper, as well as various guides and tools for the copper industry.
• The Copper Development Association has an extensive site of properties and uses of copper; it also maintains a web site dedicated to brass, a copper alloy.

Загбар:Stub